صنعت فولاد هند؛ از رشد تاریخی تا چالش‌های پایداری

صنعت فولاد هند در دهه ۱۹۶۰ رشد چشمگیری را تجربه کرد و بسیاری از کارخانه‌ها تحت مالکیت بخش عمومی قرار گرفتند. در آن زمان، مقررات زیست‌محیطی بسیار سست بود؛ به‌گونه‌ای که دود قرمز ناشی از کنورتورهای LD در یکی از کارخانه‌های شرق هند به‌عنوان «فانوس دریایی» برای خلبانان عمل می‌کرد. حتی در حادثه‌ای دیگر، تجمع گردوغبار LD همراه با باران شدید باعث فروریختن سقف کارگاه ذوب فولاد شد. با این حال، امروز صنعت فولاد هند به‌عنوان بخشی از تعهد گسترده‌تر خود به پایداری، به‌طور فعال در مسیر کاهش انتشار کربن حرکت می‌کند.

در سطح جهانی، تولید فولاد حدود ۸ درصد از انتشار دی‌اکسیدکربن را تشکیل می‌دهد؛ هر تن فولاد حدود ۱.۸۵ تن دی‌اکسیدکربن تولید می‌کند. شدت انتشار در هند حتی بالاتر است و به ۲.۵ تن دی‌اکسیدکربن به ازای هر تن فولاد خام می‌رسد؛ رقمی که ۱۲ درصد از کل انتشار گازهای گلخانه‌ای این کشور را شامل می‌شود (حدود ۲۴۰ میلیون تن در سال، با پیش‌بینی دو برابر شدن تا ۲۰۳۰). مسیر اصلی تولید فولاد در هند کوره بلند–کنورتور وابسته به زغال کک‌شو و سنگ‌آهن است؛ همچنین استفاده از احیای مستقیم مبتنی بر زغال نیز رایج است.

چالش‌های مسیر کربن‌خنثی

هند در چارچوب تعهدات خود در اجلاس COP26 گلاسکو (۲۰۲۱) وعده داده است تا سال ۲۰۷۰ به وضعیت کربن‌خنثی برسد. این هدف در شرایطی دنبال می‌شود که تقاضای رو‌به‌رشد فولاد برای زیرساخت‌ها، وابستگی بالا به زغال وارداتی، هزینه‌های سنگین فناوری‌های سبز (مانند هیدروژن سبز) و مقررات جهانی نظیر CBAM اتحادیه اروپا فشار مضاعفی بر این صنعت وارد کرده‌اند.

تولید فولاد کم‌انتشار بدون شک هزینه‌برتر از روش‌های سنتی است. سرمایه‌گذاری عظیم موردنیاز برای کارخانه‌های فولاد سبز و زمان طولانی بازگشت سرمایه، مانع جدی محسوب می‌شود. با این حال، عدم سرمایه‌گذاری در فناوری‌های نوین می‌تواند در آینده هزینه‌های بیشتری به همراه داشته یا حتی منجر به تعطیلی کارخانه‌ها شود.

ابتکارهای سبز در هند

هند نخستین کشور جهان است که در دسامبر ۲۰۲۴ طبقه‌بندی «فولاد سبز» را معرفی کرد:

• پنج‌ستاره: کمتر از ۱.۶ تن دی‌اکسیدکربن به ازای هر تن فولاد
• چهارستاره: ۱.۶ تا ۲.۰ تن
• سه‌ستاره: ۲.۰ تا ۲.۲ تن
• بیش از ۲.۲ تن: فاقد شرایط فولاد سبز

چندین ابتکار در حال اجراست:

• جایگزینی تدریجی زغال‌سنگ با گاز طبیعی و در نهایت هیدروژن
• افزایش سهم قراضه در فولادسازی از ۱۵ به ۳۰ درصد
• توسعه فناوری‌های جذب و استفاده از کربن (CCUS)
• کاشت یک‌میلیون نهال مانگرو توسط بخش خصوصی برای جذب حدود ۱۸۵ هزار تن کربن در سه دهه
• استفاده آزمایشی از بیوکربن به‌عنوان جایگزین زغال‌سنگ

همچنین برخی شرکت‌های بزرگ فولاد هند در برنامه‌های بین‌المللی مانند ResponsibleSteel و انجمن جهانی فولاد مشارکت دارند تا گواهی‌های اقدام اقلیمی دریافت کنند.

تجربه موفق پروژه Hybrit در سوئد نشان داد که همکاری میان تولیدکنندگان فولاد و مصرف‌کنندگان نهایی (مانند خودروسازان) می‌تواند گذار به فولاد سبز را تسریع کند. در هند نیز توافق‌های مشابه میان صنایع فولاد، خودروسازی و ساخت‌وساز می‌تواند نقش کلیدی ایفا کند.

برای تحقق این اهداف، سیاست‌های حمایتی دولت، ابزارهای مالی نوآورانه، یارانه‌ها و معافیت‌های مالیاتی ضروری است. مأموریت هیدروژن سبز که اخیراً تصویب شده، گامی مهم در این مسیر است. با اجرای چنین برنامه‌هایی، فولاد سبز می‌تواند از محصولی ممتاز به کالای اصلی در بازار جهانی تبدیل شود.