گواهینامه فولاد مسئولانه؛ نقطه آغاز رقابت جهانی در عصر فولاد سبز

در سپتامبر ۲۰۲۴، شرکت فولاد ایالات‌متحده (United States Steel Corporation) اعلام کرد که کارخانه Big River Steel واقع در ایالت آرکانزاس، موفق به دریافت نخستین گواهینامه فولاد مسئولانه (ResponsibleSteel – Certified Steel) در جهان شده است. این موفقیت نه‌تنها یک دستاورد فنی برای گروه U. S. Steel محسوب می‌شود، بلکه نقطه عطفی در تاریخ صنعت فولاد جهان به شمار می‌رود؛ زیرا برای اولین بار محصولی فولادی توانسته است گواهینامه‌ای جامع دریافت کند که هم عملکرد سایت تولیدی، هم زنجیره تأمین مواد اولیه و هم پروژه‌های کربن‌زدایی را به‌صورت هم‌زمان ارزیابی می‌کند.

ResponsibleSteel یک سازمان بین‌المللی، غیرانتفاعی و چندذی‌نفعی است که در سال ۲۰۱۵ با مشارکت شرکت‌های بزرگ فولادسازی، انجمن‌های زیست‌محیطی، نهادهای کارگری و مراکز علمی تأسیس شد. هدف این سازمان تدوین استانداردی جهانی برای تولید مسئولانه فولاد است؛ استانداردی که شامل ۱۳ اصل و بیش از ۵۰۰ معیار اجباری و اختیاری در حوزه‌های حاکمیت شرکتی، اخلاق تجاری، حقوق کار، ایمنی، حقوق جوامع، تنوع زیستی، مدیریت آب، کنترل آلودگی، کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای، مدیریت پسماند، بهره‌وری انرژی و شفافیت گزارش‌دهی می‌شود.

این گواهینامه بین‌المللی، طیفی گسترده از الزامات زیست‌محیطی، اجتماعی، مقرراتی و حاکمیتی را پوشش می‌دهد و به‌گونه‌ای طراحی شده است که یکی از معتبرترین استانداردهای تولید پایدار فولاد در جهان باشد. ResponsibleSteel همچنین برای اعضای خود نقشه راه پایداری ارائه می‌کند که تمامی ذی‌نفعان از جمله مشتریان، جوامع محلی، سرمایه‌گذاران و کارکنان را در بر می‌گیرد.

تا پیش از سال ۲۰۲۴، تنها گواهینامه سایت مسئولانه (ResponsibleSteel Site Certification) وجود داشت که صرفاً عملکرد یک کارخانه را ارزیابی می‌کرد؛ اما از سال ۲۰۲۴ استاندارد جدید Certified Steel معرفی شد که علاوه بر سایت، دو مؤلفه کلیدی دیگر را نیز شامل می‌شود:

۱) سطح پیشرفت کربن‌زدایی از سطح ۱ تا ۴

۲) تأمین مسئولانه مواد اولیه (Responsible Sourcing)

بر این اساس، ساختار گواهینامه فولاد مسئولانه در سه بخش اصلی ارزیابی می‌شود:

الف) گواهینامه سایت                              ب) سطح کربن‌زدایی                            ج) تأمین پایدار مواد اولیه

کارخانه Big River Steel پیش‌تر در سال ۲۰۲۲ گواهینامه سایت را دریافت کرده بود. این ارزیابی توسط شرکت‌های معتبر بین‌المللی مانند SGS و DNV انجام می‌شود و شامل چهار سطح است:

سطح ۱: کاهش حداقل ۱۹ درصدی شدت انتشار CO₂ نسبت به میانگین جهانی (۱.۸۵ تن CO₂ به ازای هر تن فولاد خام)

سطح ۲: کاهش حداقل ۳۳ درصدی

سطح ۳: کاهش حداقل ۵۵ درصدی

سطح ۴: نزدیک به صفر (کمتر از ۰.۴ تن CO₂ به ازای هر تن فولاد)

Big River Steel موفق به کسب سطح ۱ شده است؛ به‌طوری‌که شدت انتشار کربن آن حدود ۲۷ درصد کمتر از میانگین جهانی است. این عملکرد عمدتاً به دلیل استفاده از کوره قوس الکتریکی (EAF) و شارژ ۷۰ درصد قراضه به‌عنوان مواد اولیه است.

در بخش تأمین پایدار نیز بیش از ۹۵ درصد مواد اولیه این کارخانه از تأمین‌کنندگانی تهیه می‌شود که دارای گواهینامه‌های معتبر زیست‌محیطی و اجتماعی مانند IRMA یا ResponsibleSteel هستند.

این کارخانه که در سال ۲۰۱۷ راه‌اندازی شده، یکی از مدرن‌ترین واحدهای فولادسازی جهان است و ویژگی‌هایی همچون ظرفیت سالانه ۳.۳ میلیون تن، فناوری Twin EAF، مصرف انرژی بسیار پایین، مصرف آب کمتر از ۰.۳ مترمکعب به ازای هر تن و استفاده گسترده از هوش مصنوعی در بهینه‌سازی فرایندها را دارد. همچنین قابلیت تولید فولاد با کربن صفر در آینده با استفاده از هیدروژن سبز را داراست.

اهمیت جهانی این گواهینامه

دریافت این گواهینامه، بازار جدیدی برای فولاد سبز ایجاد می‌کند.

خودروسازان بزرگ اروپایی و آمریکایی اکنون می‌توانند فولادی با برچسب ResponsibleSteel خریداری کنند و کاهش ردپای کربن خود را با سند معتبر اثبات نمایند. این موضوع فشار رقابتی شدیدی بر سایر تولیدکنندگان فولاد وارد خواهد کرد.

شرکت‌هایی مانند ArcelorMittal، Tata Steel، HBIS و POSCO اعلام کرده‌اند که در سال‌های ۲۰۲۵ و ۲۰۲۶ برای دریافت این گواهینامه اقدام خواهند کرد.

با توجه به اجرای کامل مکانیسم تعدیل کربن مرزی (CBAM) در اتحادیه اروپا از سال ۲۰۲۶، این گواهینامه می‌تواند به یک مزیت رقابتی حیاتی و حتی شرط ورود به بازارهای جهانی تبدیل شود.

ResponsibleSteel اعلام کرده است که تا پایان سال ۲۰۲۷ باید حداقل ۱۰۰ میلیون تن فولاد در جهان تحت این استاندارد گواهینامه دریافت کند. همچنین سطح ۴ کربن‌زدایی تا سال ۲۰۳۰ عملیاتی خواهد شد.

شرکت U. S. Steel نیز برنامه‌ای ۳ میلیارد دلاری برای تبدیل کامل Big River Steel به تولیدکننده فولاد بدون کربن تا سال ۲۰۳۰ تدوین کرده است.

دریافت نخستین گواهینامه فولاد مسئولانه توسط Big River Steel تنها یک موفقیت فنی نیست؛ بلکه آغاز عصر جدید فولاد سبز است. عصری که در آن فولاد نه‌تنها باید مقاوم و اقتصادی باشد، بلکه باید قابل‌ردیابی، کم‌کربن و دارای گواهینامه بین‌المللی باشد.

کشورها و شرکت‌هایی که در مسیر کربن‌زدایی و استانداردهای زیست‌محیطی عقب بمانند، به‌سرعت از بازارهای اصلی کنار گذاشته خواهند شد.